Instytut Pamięci Narodowe, Oddział w Krakowie

Wniosek o przyznanie tytułu „Świadek Historii” pani dr Marii Żychowskiej

 

Zasługi dr Marii Żychowskiej - harcerki, historyka i archiwistki na polu upamiętniania osób i ich czynów oraz miejsc z nimi związanych obejmują: liczne publikacje (zarówno wydawnictw zwartych jak i artykułów), osobiste zaangażowanie w utrwalenie informacji w postaci tablic i dbałości o stan miejsc pamięci, inicjatywy i wnioski dotyczące nazw ulic (w tym także zmian, w przypadku, gdy ich patronami były osoby niegodne), prelekcje, liczne spotkania oraz świadectwo życia - udział i zaangażowanie we wszystkie patriotyczne inicjatywy na terenie miasta (np. wmurowania tablicy upamiętniającej Prezydenta Lecha Kaczyńskiego i pozostałe ofiary katastrofy smoleńskiej).

Dzięki niej utrwalona jest historia tarnowskiego harcerstwa, konspiracyjnych organizacji młodzieżowych oraz represji komunistycznych w latach 1945-1956 oraz wiele osób i wydarzeń, które znaczyły ślady historii na ziemi tarnowskiej w okresie okupacji niemieckiej. Druhna Harcmistrz RP, dr Maria Żychowska, osoba niezwykle pracowita i twórcza, ale równie niezwykle skromna i uczynna, zawsze wierna harcerskim ideałom i złożonemu przyrzeczeniu od młodości swoje życie związała z Harcerstwem. W latach 1957-1964, jako drużynowa IQ Tarnowskiej Drużyny Harcerek im. Partyzantów AK Oddziału "Regina II" wydatnie przyczyniła się do odnowy idei harcerstwa i zaszczepiła ją wielu młodym ludziom. Jest autorką dwóch książek dotyczących dziejów lokalnego ruchu harcerskiego: „Harcerstwo tarnowskie 1910-1975" oraz "Harcerstwo Ziemi Tarnowskiej 1910-1939", a także licznych broszur, w tym "Jerzy Braun" i wielu artykułów w "Rocznikach Tarnowskich" oraz innych periodykach o udziale Harcerstwa w walkach o wolność w I wojnie światowej i Szarych Szeregach.

Dzieje tarnowskiego ruchu harcerskiego utrwaliła nie tylko we wskazanych publikacjach, ale również w kamieniu (w podtarnowskiej wsi Biała i w Dąbrach k. Ciężkowic) oraz w 11 pamiątkowych tablicach. Z jej też inicjatywy nadano 16 ulicom imiona zasłużonych tarnowskich instruktorów harcerskich. Była inicjatorką i komisarzem wystawy "Harcerstwo w dziejach Tarnowa 1910-1980", której eksponaty dały początek powstania w Muzeum Okręgowym w Tarnowie odrębnej "Kolekcji Harcerskiej".

Wypromowała osobę Jerzego Brauna (autora pieśni, poetę, filozofa, ostatniego Delegata Rządu RP na Kraj) i dołożyła wiele starań w przypomnienie osoby Jerzego Brauna (publikacja, tablice, mural, koszulki z nadrukiem).

Przez wiele lat prowadziła pełen inicjatyw „Krąg Starszych Harcerek im. Franciszki Czerneckiej". Zawsze chętnie spotyka się z harcerzami przekazując nie tylko informacje, ale przede wszystkim idee harcerskie, którymi sama żyje.

Jest inicjatorką organizowanego od kilku lat w tarnowskim KIK-u "Dnia Myśli Braterskiej", podczas których prezentuje historyczne postacie oraz zupełnie zapomniane piosenki bogate w patriotyczne treści.

W trakcie wieloletnich badań zgromadziła bardzo dużo pamiątek i materiałów, które przekazała: do Archiwum Narodowego Oddz. w Tarnowie - materiały z dziejów ZHP 1910-1986 i spuściznę po instruktorach, Jerzym Braunie i Władysławie Drapelli. do Muzeum Okręgowego w Tarnowie - bogatą "Kolekcję Harcerską" (którą przez 12 lat sama, jako wolontariuszka inwentaryzowała) i do Miejskiej Bibliotece Publicznej im. Juliusza Słowackiego w Tarnowie księgozbiór harcerski liczący kilkaset pozycji.

Dr Maria Żychowska troszczyła się i nadal czyni starania o zachowanie w pamięci żołnierzy AK. Na przełomie lat 60-tych ub. wieku zainicjowała i współorganizowała Rajdy Braterstwa szlakami batalionu "Barbara". W tym też czasie zadbała o odnowienie cmentarzyka żołnierzy AK Oddziału Regina II, postawienie pomnika i tablicy
informacyjnej. Jest inicjatorką nazwy ulic, mi.in. Władysława Sikorskiego i Ronda im. Gen. "Nila" Emila Fieldorfa oraz zainicjowała zmiany nazw ulic posiadających za patronów osoby niegodne, interweniowała w sprawie szkalowania pamięci żołnierzy AK. Doprowadziła do zorganizowania sesji popularno-naukowej z okazji 70-lecia powstania WiN-u i tablicy informacyjnej o spotkaniu w Tarnowie a niedawno 6 innych tablic.

Wielką zasługą dr Marii Żychowskiej jest ocalenie od zapomnienia osób, wobec których miały miejsce represje komunistyczne. Dzięki prowadzonym od 1999 r. badaniom najpierw w UOP, potem w IPN w Krakowie dotyczącym II konspiracji na terenie Tarnowa, wydała publikacje: "Konspiracyjne organizacje młodzieżowe w Tarnowskiem 1945-1956", "Represje komunistyczne w Tarnowskiem 1945-1956 w trzech tomach.

W latach 1994-98 wygłosiła w diecezjalnym radiu "Dobra Nowina" wiele felietonów w cyklu tygodniowym i miesięcznym, odwołujących się do postaci i wydarzeń zapisanych w historii Polski.

Jest autorką licznych artykułów, w tym 140 biogramów w Encyklopedii Tamowa. Aktualnie opracowuje biogramy więźniarek z Ravensbruck. Wygłosiła wiele prelekcji podczas sympozjów i spotkań. Związana ze Światowym Związkiem Żołnierzy Armii Krajowej i Klubem Inteligencji Katolickiej im. Abp. Jerzego Ablewicza nadal publikuje, uczestniczy w spotkaniach dzieląc się swoimi badaniami.

Ostatnio ukazały się jej trzy publikacje: „Wyklęci na tarnowskich nekropoliach”, „Miejsca pamięci związane z początkiem działalności Polskiego Państwa Podziemnego w Tarnowie” i „Wyroki Wojskowego Sądu Rejonowego w Krakowie na sesjach wyjazdowych w Tarnowie w latach 1946 -1955”.

Dr Maria została odznaczona wieloma odznaczeniami, w tym przez Ojca Św. Jana Pawła II medalem PRO ECCLESIA ET PONTIFICE, jednak w duchu wdzięczności za ocalenie od zapomnienia osób i ich czynów wpisanych w dzieje naszej Ojczyzny, szczególnie naszej tarnowskiej ziemi, za ożywienie kart historii tarnowskiego Harcerstwa, za budzenie uczuć patriotycznych oraz dawanie świadectwa wierności Ojczyźnie niezależnie od okoliczności, za zaangażowanie i bezinteresowną długoletnią i wciąż nieustającą służbę społeczną, wnioskujemy o przyznanie jej tytułu "Świadek Historii".

Opracowała: Elżbieta Zięba