Powyżej Kopiec-Mogiła Żołnierzy Powstania Styczniowego 1863 roku, na cmentarzu "Starym" w Tarnowie.

 

Z prawej  herb powstańczy (odznaka Powstania Styczniowego 1863 roku). Symbolizował ów herb złączenie w walce z caratem trzech narodów: Polski (Orzeł Biały), Litwy (Pogoń) i Rusi Kijowskiej (Św. Michał)

 

 

 

Kopiec-Mogiła Żołnierzy Powstania Styczniowego 1863 roku upamiętnia poległych lub zmarłych, związanych z Tarnowem powstańców. Pomnik zbudowany jest w kształcie kopca z głazów narzutowych, z umieszczonym na szczycie krzyżem. Do głazów na zboczach kopca przytwierdzone są tablice zawierają inskrypcje o związanych z Tarnowem Powstańcach. Powstańcach poległych w bojach po drugiej stronie Wisły i do Tarnowa przywiezionych, Powstańcach zmarłych w wyniku ran w tarnowskich szpitalach. Uhonorowana jest też na tych tablicach pamięć Powstańców, którzy walkę przetrwali, a pochodzących z Tarnowa lub okolic, albo też tych, co w Tarnowie po Powstaniu osiedlili się.

Kopiec-Mogiła, jakim go widzimy dzisiaj, został wzniesiony, a zasadzie odbudowany od podstaw, w 1891 roku, w 28 lat po Powstaniu, na miejscu wcześniejszego, który „popadł w ruinę”. Musiała więc być mogiła wcześniejsza, której kształtu możemy domyślać się, że był podobny, po tym, że pomnik „został odbudowany” - jak donosiła ówczesna prasa. Odbudowa została poprzedzona ekshumacją i przeniesieniem do wspólnej mogiły Powstańców pochowanych w innych miejscach cmentarza na Zabłociu.

Odbudowę sfinansowali z funduszu składkowego przybywający w Tarnowie weterani Powstania.

Odbudowa pomnika Kopca-Mogiły upamiętniona została odpowiednią tablicą pamiątkową, pod którą wmurowana została zalana cynkiem puszka, w której umieszczono ówczesne gazety i inne materiały czasowi temu współczesne, m.in. Medal 100-lecia Konstytucji 3Maja, jak również akt poświęcenia pomnika.

***

Tarnów, ze względu swej bliskości do Kongresówki  (objętej Powstaniem rosyjskiej części Rozbioru Polski, której granicą z częścią austriacką była Wisła) stał się znaczącym miejscem pomocy Powstaniu. Pomoc ta była możliwa również dzięki, w szczególności w pierwszym okresie, w miarę wstrzemięźliwej postawie Cesarstwa Austrowęgierskiego wobec Powstania. Korzystali z tej okazji Polacy z Tarnowa i okolic organizując  dostawy do Powstania, nie tylko żołnierzy ale i broń, lekarstwa, pomoc rannym czy też wspomagając oddziałom przebijającym się przez graniczą Wisłę.

Mieszkańcy Tarnowa, nie bacząc na konsekwencje, pomagali we wszelki możliwy sposób. Książę Sanguszko urządził nawet lazaret (szpital wojenny) w swym pałacu w Gumniskach.

Weterani Powstania, ujęci życzliwością tarnowian, pozostawali w tym mieście wspomagając miasto jako prawnicy, medycy i przedsiębiorcy. Stąd tak wielu zostało upamiętnionych na  tarnowskim "Starym" cmentarzu.

 

***

 

 Poniżej pełna lista inskrypcji na tablicach Kopca-Mogiły: Bliższe dane w Katalogu Powstańców Styczniowych

 

Oswald Artwiński (1830 - 14 III 1863), ukończył prawo na UJ, zaangażowany we wszelkiego rodzaju manifestacje patriotyczne. Walczył w oddziale kawalerii gen. M. Langiewicza i zginął pod Giebułtowem. Pochowano go na cmentarzu w Książu Wielkim.

Witold Bocheński (? - 1 IX 1863), pochodził z Lublina, poległ pod Parnasówką.

Walery Dominik Dulęba (4 VIII 1841 - 1 IX 1863), urodził się w Tarnowie, ukończył prawo na Uniwersytecie Lwowskim. Zginął w bitwie pod Panasówką.

Henryk Erazmus (1844 - 8 VII 1913), urodził się w Jarosławiu, aktywny w manifestacjach patriotycznych, w czasie powstania walczył m.in. w bitwach pod Rybnicą i Jurkowicami, gdzie został wzięty do niewoli. Zesłany do Permu, a następnie do guberni jenisejskiej. Po powrocie był kapitanem w wojsku austriackim. Po odejściu z wojska otworzył zakład rękawiczniczy i fryzjerski.

Tomasz Fusiarski (1840 - 30 IV 1907), pochodził z Janowa w Królestwie Polskim, był słuchaczem teologii, w powstaniu walczył w randzie podporucznika pod Pieskową Skałą, Skałą, Chrobrzą, Sosnówką, i Grochowiskami.

Jan Gąsior (1844 - 6 VII 1921), czeladnik ślusarski z Tarnowa, walczył m.in. w bitwach pod Miechowem, Opatowcem, Rybnicą i Jurkowicami. Ciężko ranny przewieziony do Galicji, po zwolnieniu z więzienia do końca życia mieszkał w Tarnowie.

Władysław Gniewosz (1829 - 29 VII 1871), pochodził z Lublina, w powstaniu walczył w randze kapitana, po powstaniu osiadł w Tarnowie.

Wojciech Hendzel (1839 - 29 X 1914), urodził się w Kołaczycach. Walczył w wielu bitwach powstania, ranny przeszedł do Galicji. W Tarnowie prowadził warsztat szewski, zmarł na czerwonkę

Józef Kowalski (1846 - 24 II 1863), poległ pod Małogoszczą.

Faustyn Lipiński (1845 - 25 III 1863), pochodził z Gniazdowa w Królestwie Polskim. Ciężko ranny pod Grochowiskami, zmarł w tarnowskim szpitalu.

Franciszek Mośkiewicz (4 X 1837 - 16 X 1936), pochodził z Nowego Targu, absolwent Szkoły Rolniczej w Dublanach. W czasie powstania ranny pod Komorowem, przewieziony do Tarnowa, gdzie pozostał już do śmierci.

Michał Ogorzały (1843 - 11 VII 1863), pochodził ze Starego Sącza, był czeladnikiem szewskim, zmarł w tarnowskim szpitalu.

Kazimierz Ołpiński (26 II 1846 - 24 V 1936), pochodził z Bobowej, do powstania zgłosił się jako 17 letni czeladnik krawiecki. Walczył w Kieleckiem i Sandomierskiem, awansował na kaprala.

Leon Tadeusz Korwin Pawłowski (28 X 1836 - 11 IV 1892), urodził się w Skryhiczynie, po upadku powstania przedostał się do Galicji, następnie wyjechał do Szwajcarii, gdzie pracował w fabryce zegarków. Potem w Paryżu pracował w fabryce wyrobów stalowych. W 1869 r. powrócił do Galicji, a od 1878 r. mieszkał w Tarnowie, gdzie założył handel żelazny.

Wojciech Piekarski (? - 20 VI 1863), pochodził z Nowego Sącza, zginął w bitwie pod Gacami.

Pilarski Michał (Brak dalszych danych)

Franciszek Balko Pilavcini syn (1847 - 1863), zmarł z ran odniesionych w bitwie pod Miechowem.

Franciszek Balko Pilavcini ojciec (1819 - 8 V 1868), pochodził z Królestwa Polskiego, po upadku powstania pracował jako urzędnik w Tarnowie, gdzie zmarł.

Władysław Pragłowski (16 I 1842 - 20 VI 1863), urodził się w Ropczycach, kształcił się w Seminarium Duchownym w Tarnowie, z którego wystąpił by walczyć w powstaniu. Ranny pod Komarowem, zmarł w Tarnowie.

Emil Psarski (1844 - 1920), urodził się w Radwanie, koło Dąbrowy Tarnowskiej, w postaniu uczestniczył jako uczeń tarnowskiego gimnazjum. Walczył w oddziale Langiewicza i mjr Dunajewskiego. Wziął udział w bitwie pod Małogoszczą i Komorowem - Gacami. Po powstaniu ukończył prawo na UJ i prowadził w Tarnowie kancelarię adwokacką.

Józef Rogoziński (1837 - 2 IV 1863), urodził się w Posłowicach, ciężko ranny pod Buskiem, zmarł w tarnowskim szpitalu.

Aleksander Ruczka (? - 29 III 1863), pochodził w Wiśnicza, zmarł w wyniku odniesionych ran.

Karol Kotwicz Smolik (1844 - 1916), urodził się w Podkamieniu. Jako uczeń ostatniej klasy gimnazjalnej wziął udział w powstaniu styczniowym uczestnicząc w 6 bitwach. Z początkiem lat 90-tych XIX w. osiadł w Tarnowie. Przez lata był dyrektorem Urzędu Stajenniczego przy Poczcie w Tarnowie i czynnie udzielał się w Towarzystwie Gimnastycznym "Sokół". Koci Zamek - budynek w Tarnowie przy ul. Batorego należał do jego rodziny.

Władysław Sobolewski (1843 - 4 IV 1863), pochodził z Wileńszczyzny. Został ranny 18 III w bitwie pod Grochowiskami, zmarł później w tarnowskim szpitalu.

Józef Szeligiewicz (? - 21 III 1863), pochodził z Nowego Sącza, zginął pod Igołomią.

Karol Tabaczyński (? - 18 III 1863), zginął pod Grochowiskami.

Stanisław Taborski (1824 - 16 II 1864), pochodził z Bochni, z zawodu był stolarzem, zmarł w tarnowskim szpitalu.

Józef Tatomir (1836 - 1 II 1892), po powstaniu zamieszkał w Tarnowie, gdzie pracował jako oficjalista w dobrach książąt Sanguszków.

Ignacy Teliga (1811 - 9 I 1894), urodził się w Piechnicach, zmarł w Tarnowie.

Stanisław Tokarz (1810 - 1906), prawnik, radny Tarnowa i adwokat, w powstaniu walczył w bitwie pod Miechowem.

Adolf Vayhinger (1837 - 30 XI 1912), urodził się w Pilźnie, gimnazjum ukończył w Tarnowie, a studia prawnicze na UJ. W 1863 r. był naczelnikiem Ławy Obwodowej w Bochni, wtedy też został aresztowany przez Austriaków i skazany na rok więzienia. Po odbyciu kary został notariuszem w Grybowie, a potem w Starym Sączu. W latach 1886 - 1891 był posłem do austriackiej Rady Państwa. Od 1890 r. mieszkał w Tarnowie, gdzie pełnił różnorakie funkcje. W latach 1895 - 1908 był posłem do Sejmu Krajowego. Właściciel dworku w Lusławicach koło Zakliczyna, honorowy obywatel Starego Sącza

Źródło: Sypek A., Cmentarz Stary w Tarnowie. Przewodnik, Tarnów 1999